Van alle fietsers die vorig jaar slachtoffer waren van een ongeluk, liep een vijfde hersenletsel op. Een belangrijk deel had voorkomen kunnen worden, als mensen een helm hadden gedragen. Maar dat gaan mensen niet doen.
Uit onderzoek van VeiligheidNL, het kenniscentrum voor letselpreventie, bleek deze week dat van de verkeersslachtoffers op een elektrische fiets zelfs 25 procent hersenletsel had. Uit datzelfde onderzoek bleek dat de kans op hoofdletsel bij een fietsongeval 62 procent kleiner is wanneer een slachtoffer een helm draagt.
Wat ook werd geconstateerd: slechts 3 procent van de slachtoffers op een gewone fiets en maar 2 procent op de elektrische fiets droeg een helm.
Is allemaal goed te verklaren, stelt de Nijmeegse gedragswetenschapper Kevin de Goede. Want mensen hebben last van te veel optimisme en zelfoverschatting.
Gedragspsycholoog Kevin de Goede denkt dat het heel moeilijk is om mensen zover te krijgen dat ze een fietshelm gaan dragen. © D&B
,,We onderschatten de kans dat ons iets slechts overkomt, zoals een ongeluk”, zegt De Goede. ,,Dat is ook heel functioneel, want als je een realistisch beeld hebt, word je depressief. Ons brein zorgt dat we redelijk zorgeloos de wereld ervaren.”
En daar komt dan dus bij dat we onszelf overschatten. ,,We denken allemaal dat we beter rijden dan gemiddeld. Dus we denken dat we niet gaan vallen, en als we toch vallen dat we wel met een soort judorol goed terechtkomen.”
Harde klap
De werkelijkheid is anders. ,,Bijvoorbeeld bij e-bikes. Die zijn zwaar, gaan relatief hard en daar kun je een harde klap mee maken.”
De invoering van een helmplicht voor de fiets is de snelste en verreweg goedkoopste manier om het aantal verkeersdoden eindelijk fors te verlagen, zo stelt directeur Martin Damen van het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV). Het zou tachtig doden per jaar schelen, reden om het kabinet te adviseren een helmplicht voor 60-plussers in te voeren.
Een helmplicht is misschien wel de enige manier om mensen zover te krijgen zo’n ding op te zetten, denkt De Goede. ,,Want Nederlanders doen dit niet spontaan, omdat bijna niemand het doet. Mensen vinden zo’n helm lelijk, het zit het haar in de weg, ze zien weinig ongelukken gebeuren met hersenletsel. Je krijgt de motivatie om een helm te gaan dragen bijna niet omhoog.”
Ongeval vaak door eigen gedrag
Hooguit zou je veel meer dan nu gebeurt de aandacht kunnen leggen op de gevaren in het verkeer. Zo blijkt dat 44 procent van de fietsongevallen veroorzaakt wordt door eigen gedrag. En dat hersenletsel het vaakst voorkomt bij ongevallen bij een elektrische fiets (24 procent) en racefiets (21 procent).
Fear appeal, het benadrukken van het gevaar van fietsen zonder helm, kan dus helpen, stelt De Goede. ,,Maar dan nog: een helm koop je niet zomaar even. Dus als je echt verandering wil, kan wetgeving helpen.”
Maar dat zou dan wel geleidelijk moeten. ,,Je moet het niet ineens gaan verplichten, want dan krijg je een grote weerstand. Ik zou meer de aanpak kiezen waarvoor ook bij het roken is gekozen: geleidelijk aan het steeds meer aan banden leggen, door bijvoorbeeld eerst alleen bij een bepaalde snelheid of gewicht van de fiets een helm te verplichten.”
Ter nagedachtenis aan een vorig jaar in Nijmegen op de fiets doodgereden studente is een monumentje opgericht. © Bert Beelen
Helmplicht voor alleen ouderen
Een helmplicht voor bijvoorbeeld alleen ouderen en jongeren op een elektrische fiets zou best wat slachtoffers kunnen schelen. Uit onderzoek blijkt dat de 70-plussers en de groep 12- tot 17-jarigen het meeste risico lopen om in het ziekenhuis te belanden door een verkeersongeval. Uit cijfers van het CBS blijkt verder dat in 2021 het aantal jongeren onder 20 jaar dat in het verkeer is omgekomen wat hoger was dan in 2020. En van de twintig overledenen reden er minstens vijf op een e-bike. Ook overleden er meer 80-plussers op de fiets: mensen in die leeftijd hebben in de meeste gevallen een elektrische fiets.
Reden om een helmplicht voor die groep in te stellen? De Goede weet nog niet of dat wel zo’n goed idee is. ,,Je moet goed kijken wat acceptabel is. Als mensen door zo’n helmplicht niet meer gaan fietsen, heeft dat óók gevolgen.”
Gerard (87) heeft op zijn mountainbike altijd een helm op
,,Op de mountainbike heb ik altijd een helm op, dat wel.” De 87-jarige Gerard Centen uit Nijmegen vindt het best een goed idee om mensen te verplichten een helm op te zetten. Hoewel hij zelf geen helm draagt als hij op zijn gewone fiets door de stad rijdt. ,,Ik zeg daarbij: ik fiets weinig in de stad. Het is beter, dat weet ik. Maar dan moet ik even gauw wat doen, naar de markt vis halen of zo, en dan zet ik de helm niet op.”
Zeker voor mensen op een elektrische fiets is een helm opzetten een goed idee, vindt de oud-militair en oud-monteur. ,,Je ziet vooral met die elektrische fietsen veel ongelukken gebeuren. Er zijn mensen die hun leven lang niet hebben gefietst en dan op zo’n ding stappen. Die dingen gaan vrij pittig, dus die mensen moeten zeker een helm op.”
Maar hijzelf dus niet. ,,Als ik in de stad fiets, is het heel rustig. En ik ben heel handig op de fiets, omdat ik ook op de mountainbike zit. Dus ik vind het voor mij niet nodig.”
een helm op, in de stad niet. © DG
